گام به گام تا تولید نشاء

مقدمه:

 امروزه با افزایش گلخانه‌ها و افزایش حضور فارغ‌التحصیلان رشته‌های کشاورزی در این بخش، کشاورزی در حال علمی شدن است و میزان تولید و عملکرد اکثر محصولات به سرعت در حال افزایش است. این موضوع رقابت برای تولید بیشتر و با کیفیت‌تر محصولات را افزایش می‌دهد. از همین رو کشاورزان تلاش می‌کنند تا با بکار‌گیری روش‌های جدید کشاورزی خود در این رقابت جزء کشاورزان پیشرو باشند. مزایا و روش کشت نشاء در اواخر دهه ۱۹۵۰ در چین، کره و ژاپن باعث ایجاد انگیزه در میان کشاورزان و موجب گرایش آنها به سمت تولید نشاء شد. کشورهای غربی نیز در اوایل دهه ۱۹۹۰ با نشاء آشنا شدند و این روش را پیش گرفتند، در حال حاضر کشت نشاء در جهان پیشرفت زیادی کرده و اخیرا مورد استفاده تجاری قرار گرفته است(۱)(۲)(۳). در کشور ما نیز استفاده از نشاء پرورش یافته توسط تولید کنندگان نشاء به‌ جای کشت مستقیم بذر یا تولید نشاء توسط خود کشاورز، مورد توجه کشاورزان قرار گرفته و این استقبال هر روز در حال افزایش است و از این ‌رو نیاز به تولید کنندگان حرفه‌ای نشاء بیشتر احساس می‌­شود. با رواج یافتن نشاء تولید برخی محصولات که کشت آن‌ها غیرممکن بود افزایش و به صورت گسترده کشت شد. به‌طور مثال گیاهان دارویی قبل از این به‌طور گسترده کشت نمی‌شدند اما در سال‌های اخیر با افزایش تولید نشاء، کشت آن‌ها گسترش یافت. شرکت گلدشت یکی از شرکت‌های پیشرو در زمینه گسترش کشت گیاهان دارویی بر پایه‌ی تحقیقات علمی در شرق کشور می‌باشد.

نشاء چیست؟ نشاء گیاهچه کوچکی می‌باشد که در ابتدا بذر رشد اولیه را در محیط مناسب و تحت کنترل طی کرده و آماده انتقال شده است(۴).

هدف از کشت نشاء: در واقع به دلیل زودرسی محصول، غالبیت کمتر علف‌های هرز، مصرف کمتر بذر، گیاهانی که امکان کشت مستقیم آنها نیست مانند اسطوخودوس، گیاهانی که بذور آنها در دسترس نیست مانند نعنا فلفلی، گرانی، کمیابی و کوچک بودن برخی بذور مانند آویشن کشت نشاء صورت می‌گیرد.

مزایا و معایب کشت نشاء(۵)(۶)

مزایا	معایب
افزایش بازدهی و عملکرد	افزایش نیروی کار ماهر
بهره‌وری از منابع و مدیریت بهتر آب و تغذیه	افزایش هزینه تولید
مدیریت نشاء در گلخانه	افزایش احتمال انتقال بیماری بذری
قابلیت تولید گیاهانی سالم، ضخیم، با ارتفاع مناسب و با کیفیت	احتمال بروز اختلالات فیزیولوژیکی
کاهش طول زمان مورد نیاز رشد گیاه در مزرعه	شرایط کشت متفاوت
رعایت دقیق فاصله‌ی بوته‌ها با استفاده از این روش بر روی خطوط کاشت	ناسازگاری برخی گیاهان به شرایط کشت نشاء
تقویت ریشه‌ی گیاه در مرحله نشایی برای دستیابی به محصولی با کیفیت
افزایش و ارتقا رشد ساقه
مقاوم در برابر بیماری ها و نماتدها
متحمل درجه حرارت های بالا و پایین
طولانی شدن دوره برداشت

اصول و نکات مهم در کشت نشاء چیست؟

رعایت زمان بندی درست برای کشت نشاء و بازار فروش یکی از مهم‌ترین نکات مورد توجه کشاورزان در کشت نشاء می‌باشد. هزینه انتخاب بهترین بذر برای تولید نشاء با توجه به اینکه در مقایسه با هزینه‌های تولید، بسیار ناچیز است ولی تأثیر آن در عملکرد نهایی بسیار چشمگیر است و می‌تواند باعث افزایش عملکرد شود. هم‌چنین از بذری که سال قبل برداشت شده نباید برای کشت استفاده کرد، چون این بذرها عملکرد یکنواختی ندارند و به گیاه اصلی شباهت کمی دارند و از طرفی ممکن است این بذور آلوده به بیماری باشند و هزینه سنگینی را به شما تحمیل کنند. برخی بذور دارای خواب می‌باشند و در زمان کاشت باید نسبت به شکست خواب آنها اقدام نمود. عوامل موثر بر جوانه‌زنی بذر عبارتند از: دما، رطوبت، اکسیژن و نور که باید در تمام مراحل کاشت نشاء بررسی و ارزیابی شود. جمع‌آوری اطلاعات در ارتباط با دمای جوانه‌زنی گیاهان مدنظر برای تولید نشاء و تعیین نوع نیاز غذایی گیاهان که جزو گیاهان پرتوقع هستند یا کم‌توقع و یا به چه مواد غذایی نیاز دارند از دیگر اصول مهم در تولید نشاء می‌باشد. در جدول زیر شرایط جوانه‌زنی برخی از بذور سبزیجات و گیاهان دارویی بر حسب درجه سانتی گراد ارائه می‌گردد:

نام فارسی	نام لاتین	نام علمی	دمای مطلوب جوانه زنی (درجه)	دامنه جوانه‌زنی (درجه)	مدت جوانه‌زنی (روز)
کلم بروکلی	Broccoli	Brassica oleracea	۱۵.۵-۲۱	۱۰-۲۱	۳۵-۴۹
کلم‌پیچ	Brussels sprout	Brassica oleracea	۱۵.۵-۲۱	۱۰-۲۱	۳۵-۴۹
کلم	Cabbage	Brassica oleracea	۱۵.۵-۲۱	۱۰-۲۱	۳۵-۴۹
گل کلم	Cauliflower	Brassica oleracea	۱۵.۵-۲۱	۱۰-۲۱	۳۵-۴۹
ذرت شیرین	Sweet corn	Zea mays	۱۸-۲۱	۱۵.۵-۲۳.۸	۲۱-۲۸
خیار	Cucumber	Cucumis sativus	۱۸.۳-۲۱	۱۵.۵-۲۳.۸	۲۱-۲۸
بادمجون	Eggplant	Solanum melongena	۲۱-۲۶	۱۸.۳-۲۶	۴۲-۵۶
کاهو	Lettuce	Lactuca sativa	۱۲.۷-۱۸.۳	۱۰-۱۸.۳	۳۵-۴۹
پیاز	Onion	Allium cepa	۱۵.۵-۱۸.۳	۱۲.۷-۱۸.۳	۷۰-۸۴
فلفل	Pepper	Capsicum	۱۸.۳-۲۳.۸	۱۵.۵-۲۳.۸	۴۲-۵۶
گوجه فرنگی	Tomato	Solanum lycopersicum	۱۸.۳-۲۳.۸	۱۵.۵-۲۳.۸	۳۵-۴۹
هندوانه	Watermelon	Citrullus lanatus	۲۱-۲۶	۱۸.۳-۲۶	۲۱-۲۸
کدو کاغذی	Summersquash	Cucurbita pepo	۳۰-۲۵	۳۰-۱۵	۱۰-۷
آویشن باغی	Thyme	Thymus vulgaris	۲۵-۲۰	۳۰-۱۵	۱۵-۱۰
مریم گلی	Sage	Salvia officinalis	۲۰-۱۲	۲۵-۱۰	۱۴-۱۰
بادرنجبویه	Lemon balm	Melisa officinalis	۲۵-۲۰	۲۵-۱۵	۲۵-۲۰
گل گاوزبان	Iranian Borage	Echium ammoenum	۲۵-۲۰	۳۰-۱۰	۱۵-۱۰
سرخارگل	Purpelconeflower	Echinacea purpurea	۲۵-۲۰	۳۰-۱۵	۱۲-۱۰
افسنطین	Wormwood	Artemisia absinthium	۲۰-۲۲	۲۰-۱۵	۱۲-۱۰
بابونه آلمانی	Germa chamomile	Matricaria chamomile	۲۵-۲۰	۲۵-۸	۱۰-۷
همیشه بهار	Pot marigold	Calendula officinalis	۱۵-۱۲	۱۵-۸	۷-۵
عروسک پشت پرده	Alkekengi	Physalis alkekengi	۲۵-۲۰	۳۰-۱۵	۲۰-۱۵
زیره سیاه	Black cumin	Bunium persicum	۵	۱۰-۵	۳۰-۲۰
زیره سبز	Cumin	Cuminum cyminum	۱۰-۵	۴-۱۲	۱۵-۱۰
موسیر	–	Allium hirtifolium	۵	۷-۳	۹۰-۶۰
اسطوخودوس	Lavander	Lavandula angostifolia	۲۵-۲۰	۲۵-۱۵	۵۰-۲۰
سنبل الطیب	Valerian	Valleriana officinalis	۲۰-۱۸	۲۵-۱۵	۱۵-۱۰
چای ترش	Roselle	Hibiscus subdariffa	۲۵-۲۰	۳۰-۱۵	۱۵-۷
رازیانه	Fennel	Foeniculum vulgare	۱۵-۲۰	۲۰-۱۰	۱۵-۱۰

قابل ذکر است شرایط ذکر شده در جدول تقریبی می‌باشد و ممکن است گیاهان مذکور در شرایط دیگر نیز جوانه‌زنی مناسبی داشته باشند. بذر گیاهانی که هیبرید نیستند و در داخل ایران تولید نمی‌شوند، دارای خلوص و قدرت جوانه‌زنی مناسبی نیستند. به عنوان مثال جوانه‌زنی بذر سرخارگل تهیه شده در ایران به دلیل کیفیت پایین ممکن است تا ۲ ماه طول بکشد در عین حال بذر آویشن باغی به دلیل قدرت جوانه‌زنی بالا در طی یک هفته جوانه می‌زند.

سینی نشاء یک وسیله جهت ایجاد فضای مناسب رشد بذر و  پرورش نشاء می‌باشد. این وسیله فضای مختص هر بذر که مورد نیاز نشاء است را تامین می‌نماید. سینی‌های کشت شده در محیط کنترل شده‌ی گلخانه‌ها نگهداری می‌شوند. بذور در هر حفره سینی نشاء بدون تداخل و رقابت با بذور دیگر به‌طور مطلوب رشد می‌کنند(۴). کنترل نمودن بیماری‌های احتمالی گیاه و کنترل آفات، امکان استفاده از سینی نشاء به دفعات مکرر(به شرط سالم بودن و ضدعفونی)، جابجایی آسان، زهکش مناسب و قیمت ارزان از مزایای استفاده از سینی نشاء می‌باشد. کشت نشاء می‌تواند بصورت دستی یا با استفاده از دستگاه بذرکار باشد که در این‌صورت توجه به اینکه دستگاه قابلیت پذیرفتن سینی‌های نشاء انتخاب شده را دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است. با استفاده از انتخاب مناسب جنس سینی نشاء، سن نشاء و برنامه کاشت بر اساس اندازه سلول­‌های سینی نشاء و هم‌چنین نوع گیاه می‌­توان نشاء را تا سنین مختلف در سینی نگهداری کرد. به ‌طور معمول در سلول­‌های بزرگ‌تر می‌­توان نشاهای بزرگ‌تر و بالغ‌تری پرورش داد. سلول­‌های بزرگ باعث زودرسی محصول نسبت به سلول کوچک‌تر می‌شوند البته عملکرد نهایی در هر دو یکسان است(۴).

انتخاب بستر کشت با توجه به نوع گیاه، نیازمند مطالعه و تجربه کافی در این زمینه می‌باشد. منظور از محیط رشد بستری است که به‌ جای خاک در آن مخلوطی از مواد که معمولاً شامل پرلیت، ورمیکولیت و پیت­‌ماس به‌کار برده می‌­شود. برای بهبود وضعیت محیط‌هایی که دارای بافت درشت (فیبرهای طویل‌تر) هستند می‌توان از پیت‌ماس استفاده کرد و از این طریق زهکش را افزایش و در نتیجه رشد ریشه را بهبود بخشید. شرکت گلدشت می‌تواند تجربه و تخصص خود را در مورد تهیه لوازم و وسایل مورد نیاز و انتخاب نوع بستر کشت با شما به اشتراک بگذارد.

عمق کاشت نشاء‌ها در زمین، تراکم کاشت مطلوب، میزان بذر مصرفی، فاصله کاشت نشاء‌ها در ردیف و بین ردیف‌های کاشت با توجه به نوع گیاه و شرایط کاشت آن متفاوت می‌باشد که باید قبل از کاشت تحقیق و بررسی شود. کاهش میزان بذر مصرفی و به حداقل رساندن فاصله جوانی‌زنی بذور در آزمایشگاه و مزرعه با رعایت بهترین روش کاشت و راه‌کارهایی جهت تقویت جوانه‌زنی امکان پذیر است(۱۱). با توجه به سابقه فعالیت شرکت گلدشت در زمینه تولید نشاء‌های مختلف، این شرکت می‌تواند تجربه و تخصص خود را در این زمینه با شما به اشتراک بگذارد. پس از کاشت نشاء‌ها بحث آبیاری از اهمیت زیادی برخوردار است، آبیاری نشاء‍‌ها در همان ابتدای کاشت ضروری می‌باشد ولی بعد از جوانه‌زنی آبیاری با توجه به نیاز گیاه صورت می‌گیرد تا از پوسیدگی ریشه یا طوقه جلوگیری شود. معمولا زمان آبیاری سینی‌های نشاء در گلخانه اوایل صبح می‌باشد. زمان کاشت نشاء با توجه به شرایط آب و هوایی و نوع گیاه متفاوت است و باید در انتخاب زمان دقیق آن دقت نمود(۱۲)(۱۳).

قبل از انتقال نشاء به مزرعه نیاز است که شرایط انتقال فراهم شود و نشاء‌ها به مدت ۱ تا ۲ هفته روزی ۴ تا ۵ ساعت آفتاب دهی تا با شرایط بیرون از گلخانه سازگاری پیدا کنند و احتمال درصد خطا کاهش یابد. حجم ریشه در زمان انتقال نشاء از دیگر نکات مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد که در گیاهان مختلف با توجه به شرایط کاشت متفاوت است. زمان انتقال نشاء به مزرعه صبح زود است تا نشاء فرصتی پیدا کند قبل از پدیدآمدن آفتاب در خاک مستقر شود(۷)(۱۲)(۱۳).

پس از انتقال نشاء به مزرعه با رعایت شرایط لازم گفته شده، باید بلافاصله نسبت به آبیاری اقدام نمود و نباید تا ۲ هفته از هیچ کود شیمیایی استفاده کرد زیرا منجر به بروز تنش در گیاه می‌شود. بهترین روش آبیاری نشاء‌ها در مزرعه آبیاری قطره‌ای می‌باشد که موجب کاهش آب مصرفی در هر دور آبیاری، یکنواختی رسیدن آب به گیاه در سرتا سر مزرعه می‌شود ولی می‌بایست هزینه های اولیه طراحی و راه اندازی سیستم آبیاری قطره‌ای را نیز در نظر گرفت. در ماه اول پس از کاشت کنترل علف‌های هرز تا رسیدن نشاء به رشد اولیه که توانایی سازگاری با محیط را داشته باشد، لازم است ولی بعد از آن با توجه به نوع گیاه و شرایط رشدی آن تاریخ وجین علف های هرز و استفاده از علف‌کش برای کنترل علف‌های هرز متفاوت می‌باشد. پس از طی نمودن دوره رشدی نشاء‌ها در مزرعه، می‌توان نسبت به برداشت آنها اقدام نمود.

منابع:

1.  Cushman, K.E., Huan, J., 2008. Performance of four triploid watermelon cultivars grafted onto five rootstock genotypes: yield and fruit quality under commercial growing conditions. Acta Hortic. 782, 335–۳۴۲.
2.  Kubota, C., McClure, M.A., Kokalis-Burelle, N., Bausher, M.G., Rosskopf, E.N., 2008. Vegetable grafting: history, use and current technology status in North America. HortScience 43, 1663–۱۶۶۹.
3. Davis, A.R., Perkins-Veazie, P., Sakata, Y., L Y.C., Sun, Z., Miguel, A., King, S.R., Cohen, R., Lee, J.M., 2008. Cucurbit grafting. Crit. Rev. Plant Sci. 27, 50–۷۴.
4. Javanmardi, j. Scientific and Practical Campaign for the Production of Vegetable Hub Transplant. 2009. Publications University jahad of Mashhad.
5.  Jung-Myung Leea,, C. Kubotab, S.J. Tsaoc, Z. Bied, P. Hoyos Echevarriae, L. Morraf, M. Odag. Current status of vegetable grafting: Diffusion, grafting techniques, automation (Review). Scientia Horticulturae 127 (2010) 93–۱۰۵.
6.  https://growingspaces.com/transplanting-vegetables/
7.  https://content.ces.ncsu.edu/growing-vegetable-transplants
8.  https://wikifarmer.com/how-to-grow-thyme-from-seed/
9.  http://herbgardening.com/growingbalmlemon.htm
10.  https://www.magicgardenseeds.com/The-Unique/Roselle-(Hibiscus-sabdariffa)-A.1143-
11.  Nilofer Absar, Parminder Kaur, Anil Kumar Singh, Nidaf Khan, Saudan Singh. Optimization of seed rate and seedling establishment technique forraising the nursery of French basil (Ocimum basilicum L.). Industrial Crops and Products 85 (2016) 190–۱۹۷.
12.   https://www.almanac.com/content/tips-transplanting-seedlings
13.  https://www.rhs.org.uk/advice/profile?pid=721