گل آرامش ; ده خاصیت مهم گیاه گل گاو زبان ایرانی

گل گاوزبان ایرانی (Echium amoenum) گیاه چند ساله، از خانواده Boraginaceae به ارتفاع ۲۰ تا ۸۰ سانتی‌متراست (۱). گیاه گاوزبان عموماً در اولین سال کاشت ساقه‌ی گل دهنده ندارد اما در سال‌های بعد ساقه‌ها شروع به رشد می‌کنند، گل انتهایی نیست و پس از گلدهی رشد ساقه ادامه می‌یابد. اکثراً در اروپا، منطقه مدیترانه و همچنین در کوه‌های شمالی ایران در ارتفاعات بین ۶۰ تا ۲۲۰۰ متر رشد می‌کند (۳ و ۲). جنس Echium دارای ۴ گونه است که فقط Echium vulgar و Echium ameonum در طب سنتی ایران سال‌های زیادی مورد استفاده قرار گرفته است (۵ و ۴) و پراکندگی آن به نحوی است که در غالب ارتفاعات کشور، بویژه در دامنه‌های البرز به حد فراوان یافت می‌شود (۶) .

 گیاه گاوزبان حضور بسیاری از مواد شیمیایی شامل آنتوسیانیدین‌ها مانند کریسانتمین و دلفینیدین، فلاونوئیدها، مقدار کمی از آلکالوئیدها، اسیدهای چرب اشباع نشده مانند اسید گاما لینولونیک و روغن‌های فرار را نشان داده است (۷). مقادیر آنتوسیانیدین و فلاونوئید آگلیکون در این گیاه به ترتیب ۱۳ و ۰/۱۵ درصد می‌باشد (۸). علاوه براین، گلبرگ‌های بنفش آبی خشک این گونه به عنوان منبع مهم ترکیبات فنلی مانند اسید رزمارینیک شناخته شده است. اسید رزمارینیک دارای فعالیت‌های ضد میکروبی، ضد ویروسی، آنتی اکسیدانی و ضدانعقادی است که باعث می‌شود که این ترکیب برای صنایع دارویی، غذا و لوازم آرایشی ارزشمند باشد (۹). گلبرگ‌های گاوزبان به عنوان یک تونیک (Tonic)، آرام بخش و عرق آور و همچنین در درمان سرفه، گلودرد و ذات الرّیه استفاده شده‌ است (۱۰). این گیاه به عنوان ضد تشنج، ضد افسردگی، تقویت کننده خلق و خوی، ضماد، دیورتیک، ملین، نرم کننده، تسکین دهنده و اخیراً به عنوان یک عامل محافظتی احتمالی در برابر سرطان استفاده می‌شود (۲). عصاره اتانول گل‌های گاوزبان دارای اثر آنکسیولیتیک (Anxiolytic) با فعالیت آرامش بخش پایین‌تر نسبت به دیا‌زپام می‌باشد (۱۱) و به عنوان یک نگهدارنده غذا موثر شناخته شده است (۲). به طورکلی، اثرات بیولوژیکی و ترکیبات موجود در این گیاه این گونه را به یکی از مواد خام ارزشمند در صنایع داروسازی، مواد غذایی و لوازم آرایشی تبدیل کرده است (۱۲).

• 

گل‌ها، ساقه‌ها، ریشه‌ها و برگ‌های این گیاه برای اهداف دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند (۱۳). برخلاف باور عمومی که استفاده از این گیاه را به گل‌های آن محدود می‌کند، تحقیقات نشان دادند که بذرهای گاوزبان نیز خواص دارویی دارند. روغن دانه گاو‌زبان منبع اسیدهای چرب غیر اشباع مانند اسید گاما لینولونیک و اسید استئیردونیک بوده و سلول‌های تومور را بصورت انتخابی بدون آسیب رساندن به سلول‌های طبیعی از بین می‌برد (۱۴). علاوه براین، از روغن دانه جهت درمان اگزما استفاده می‌شود وضدالتهاب کلیه و مثانه می‌باشد (۱۵). در طب شرقی گل‌ها و برگ‌های گاوزبان بطور مشابه با خواص ضد افسردگی، ضد تب، ملین و برای بهبود اختلالات قلبی و ریوی و اخیراً به عنوان یک فاکتور محافظت کننده در برابر سرطان استفاده شده است (۶ و ۱۶).

به نظر می‌رسد که گاوزبان از نواحی غربی مدیترانه، اسپانیا و آفریقای شمالی منشأ گرفته و از آنجا به نقاط دیگر انتقال یافته است. این گیاه زمین‌هایی که تحت تابش ملایم خورشید باشد را ترجیح می‌دهد و آفتاب شدید ممکن است آن را به حالت رزت درآورد. بافت خاک لومی رسی برای رشد گیاه مناسب بوده و کشت در خاک‌های شنی با آفتاب تند توصیه نمی‌شود. گیاه گاوزبان در pH محدوده ۴/۵ تا ۸/۲ رشد می‌کند اما pH مناسب گیاه ۶/۶ می‌باشد. نحوه تکثیر این گیاه از طریق بذر و مقدار بذر مورد نیاز جهت کاشت مستقیم در یک هکتار زمین ۵ تا ۷ کیلوگرم است (۱۵). بصورت غیر مستقیم و از طریق نشا کشت گل گاوزبان در مزارع شرکت گلدشت انجام گرفت و نتایج قابل قبولی به دست آمد. فواصل کاشت نشا ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر و عملکرد خشک گیاه ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می‌باشد. پس از برداشت، محصول را در هوای آزاد، در سایه یا در خشک کن در حرارت ۴۰ درجه سانتیگراد خشک می‌کنند (۱۷).

چای تهیه شده از طریق دم کردن یا جوشاندن گل‌های گیاه در آب، یکی از معمول‌ترین نوشیدنی‌های گیاهی در ایران است (۱۸). مخلوط آن با عسل نیز برای کاهش ضربان قلب مفید می‌باشد (۲). مصرف گاوزبان برای افرادی که دارای مشکلات قلبی عروقی هستند صرفاً با توصیه پزشک امکان ­پذیر است. بطورکلی مصرف این گیاه در مقادیر کم و ۳ تا ۴ بار در هفته بلامانع است.

این گیاه در مزارع شرکت کشاورزی گلدشت کشت و محصول تولید شده با بهترین کیفیت به شرکت­‌های دارویی و برای مصرف خانگی عرضه و به­‌منظور صادرات مورد توجه بسیاری از تجار قرار گرفته است. شرکت گلدشت آماده عقد قرارداد و ارائه مشاوره به کشاورزان می­‌باشد.

منابع:

1. Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Farhang moaser publisher. Mozaffarian, V., 2012. page 77.(in Persian)
2. Ranjbar, A., Khorami, S., Safarabadi, M., Shahmoradi, A., Malekirad, A.A., et al. (2006). Antioxidant activity of Iranian  Echium  amoenum  Fisch  &  CA  Mey  flower decoction  in  humans:  a  cross-sectional  before/after clinical  trial.  Evidence-based Complementary and Alternative Medicine, 3, 469-473.
3. Mehrabani, M., Shams-Ardakani, M., Ghannadi, A., Ghassemi-Dehkordi, N.  & Sajjadi-Jazi, S.  (۲۰۱۰). Production of rosmarinic acid in Echium amoenum fisch.and CA mey. Cell Cultures. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 111-115.
4. Ghassemi, N., Sajjadi, S.E., Ghannadi, A., Shams-Ardakani, M. & Mehrabani, M. (2003). Volatile constituents of a medicinal plant of Iran, Echium amoenum Fisch. and CA Mey. Daru, ۱۱, ۳۲-۳۳.
5. Mehrabani, M., Ghassemi, N., Ghannadi, E.S.A. & Shams-Ardakani, M. (2005). Main phenolic compound of petals of Echium amoenum Fisch. and CA Mey., a famous medicinal plant of Iran. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences, ۱۳, ۶۵-۶۹.
6. Kapoor R, Klimaszewski A. (2000). Efficacy of borage oil in patients with atopic eczema. Br J Dermatol.143, 200 -1.
7. Ghoreishi, S., Mardani, E., Ghaziaskar, H., (2011). Separation of γ-linolenic and other poly-unsaturated fatty acids from Boraginaceae via supercritical CO_۲. Journal of Separation Science 34, 233–۲۴۰.
8. Delorme, P., Jay, M., Ferry, S., (1977), Inventaire phytochimique des borraginacees indigenes. Planta Med., 11(1), 5-11.
9. Petersen, M., Simmonds, M.S., (2003). Rosmarinic acid. Phytochemistry 62, 121–۱۲۵.
10. Zarshenas, M., Dabaghian, F., Moein, M., (2016). An overview on phytochemical and pharmacological aspects of Echium amoenum. The Natural Products Journal 6, 285–۲۹۱. 
11. Rabbani, M., Sajjadi, S., Vaseghi, G., Jafarian, A., (2004). Anxiolytic effects of Echium amoenum on the elevated plus-maze model of anxiety in mice. Fitoterapia 75,457–۴۶۴.
12. B. Asghari, S. Mafakheri, M.M. Zarrabi, S.A. Erdem, I.E. Orhan, M.B. Bahadori. (2015). Therapeutic target enzymes inhibitory potential, antioxidant activity, and rosmarinic acid content of Echium amoenum. South African Journal of Botany.1-7.
13. Behnammanesh G, Khalilpour S, Abdul Majid A, Abdul Majid A. (2015). Pharmacological actions and potential neuroprotective effects of Rhus coriaria L. and Echium amoenum L.: A brief review.
14. Menendez, J. A., Colomer R. and Lupu R., Why does tumor-associated fatty acid synthase (oncogenic antigen-519) ignore dietary fatty acids? (2005). Med. HypoTheses, 64, 2.
15. Cultivation of medicinal plants(Applied guide for cultivation of 40 medicinal plants in Iran). Yazdani D.,Shahnazi S., Seifi H.2004. pages 38-40. (Persian)
16. Iranian Herbal Pharmacopoeia (IHP). Tehran: Ministry of Health Publication, 2, 2002, 25–۶, ۲۰۰۲, ۶۶۷–۷۱.
17. Cultivation and propagation of medicinal plants. Samsam–Shariat H. ۱۹۹۵. page 352. (Persian)
18. Sayyah, M., Boostani, H., Pakseresht, S., Malaieri, A., (2009). Efficacy of aqueous extract of Echium amoenum in treatment of obsessive–compulsive disorder.